Dawny majątek w Łazanach był typowym przykładem polskiego dworu szlacheckiego. Istniejący obecnie (trzeci z kolei) budynek dworski wzniesiono w 1841 r. dla Antoniego Pruszyńskiego herbu Rawicz. W czasie Powstania Krakowskiego w 1846 r. stacjonowali w nim polscy powstańcy, zmierzający na bitwę pod Gdowem. Rok później budynek został zarejestrowany na mapie katastralnej tzw. „Katastrze Galicyjskim”. W 1858 r. Łazany zakupił dawny powstaniec listopadowy gen. Ignacy Kruszewski. Jego staraniem rozbudowano (poszerzono) budynek dworu. Od 1877 r. Łazany przeszły na własność Eweliny z Morawskich i Zdzisława Dunin-Brzezińskich. Brat Eweliny Dunin-Brzezińskiej, Wiktor Morawski, był natomiast właścicielem majątku Brzączowice koło Myślenic, a w 1886 r. zakupił dodatkowo od Feliksa Cyrus-Sobolewskiego majątek w Osieczanach. Po bezdzietnej śmierci Wiktora w 1896 r. dobra osieczańskie drogą spadku przeszły na własność Eweliny. Majątkiem tym zarządzał do roku 1911 r. syn Eweliny, Zdzisław Dunin-Brzeziński junior (fot. obok ze zbiorów Jana Brzezińskiego jr.), który następnie przejął dobra łazańskie, a Osieczany Matka przekazał młodszemu synowi, Janowi Dunin-Brzezińskiemu. Dunin-Brzezińscy z Łazan mieli pięcioro dzieci: Wandę (primo voto Bakałowicz, secundo voto Sobolewską, żonę komendanta tworzonej w Krakowie w 1914 r. polskiej kawalerii legionowej płk. Józefa Cyrus-Sobolewskiego, syna Marcelego i Konstancji z de Lubraniec Dąbskiej herbu Godziemba, właścicieli Osieczan), Zdzisława (por. rez. armii austr., w 1914 r. komendanta stacyjnego kolei w Mszanie Dolnej, następnie w kawalerii austr., ostatniego dziedzica Łazan), Jana (rtm./ppłk., dowódcę 3. szwadronu kawalerii Legionów Polskich, 2. pułku szwoleżerów rokitniańskich, 5. pułku strzelców konnych), Marię (zamężną z Janem Janotą-Bzowskim), Stanisława (żonatego z Zofią z Goetzendorfów-Grabowskich, właśc. majątku Tyrawa Wołoska w powiecie sanockim) i Zofię. W 1892 r. Zdzisław Dunin-Brzeziński senior i jego teściowa, Anastazja Morawska, ufundowali obecny ołtarz główny w łazańskim kościele (tutaj współczesna galeria zdjęć). W 1891 r. zwrócono się do Tadeusza Stryjeńskiego, kierującego wówczas restauracją wnętrza kościoła Mariackiego w Krakowie, z prośbą o opinię w tej sprawie. Stryjeński orzekł, że najodpowiedniejszy dla średniowiecznej świątyni będzie ołtarz w formie gotyckiego tryptyku. Naszkicował również projekt takiej nastawy. Wykonania ołtarza podjął się rzeźbiarz Kazimierz Wakulski, który współpracował ze Stryjeńskim przy pracach prowadzonych w kościele Mariackim. Konsekracja ołtarza odbyła się w 1893 r., a dokonał jej biskup Albin Dunajewski. W tymże roku staraniem Dunin-Brzezińskich powstała dzisiejsza kaplica cmentarna na cmentarzu parafialnym w Łazanach. Jest to smukła budowla w stylu neogotyckim z kryptą grobową, w której portalu widnieje wizerunek herbu Dunin (Łabędź). Natomiast sam ołtarz w kaplicy grobowej rodziny Dunin-Brzezińskich powstał w 1893 r. z fundacji Eweliny Dunin-Brzezińskiej, wtedy już wdowy po właścicielu wsi Zdzisławie Dunin-Brzezińskim. Dzieło wykonał ten sam rzeźbiarz Kazimierz Wakulski. Jak zapisano w „Liber memorabilium” parafii i kościoła w Łazanach w 1893 r.: (…) „rozpoczęła W[ielmożna] P[ani] Ewelina Brzezińska budowę kaplicy na grzebalnym cmentarzu, z grobowcem familijnym, którą prowadził Józef Janicki budowniczy z Krakowa. Stanęła ta kaplica w stylu gotyckim w miesiącu Wrześniu 1893, w Listopadzie ustawił rzeźbiarz Wakulski ołtarz w stylu gotyckim, ławki boczne, w Grudniu poświęcił miejscowy Pleban kaplicę w delegacyi Jego Eminacyi Księcia Kardynała, w tym samym miesiącu przeniesiono zwłoki do grobowca”. W grudniu 1914 r. majątek łazański został zrabowany i zniszczony przez nacierającą na Kraków armię rosyjską. W okresie międzywojennym dwór nadal zamieszkiwali Dunin-Brzezińscy. Znamy dwie archiwalne fotografie dworu oraz jego wnętrza z tego okresu, wykonane przez fotoreportera „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” (obecnie w zbiorach NAC, zob. końcówkę poniższej galerii fotografii). Dunin-Brzezińscy zostali wysiedleni przez Niemców w 1941 r., natomiast wcześniej, we wrześniu 1939 r. w dworze łazańskim przebywali polscy żołnierze z 21. Dywizji Piechoty Górskiej. Na mocy dekretu o reformie rolnej wydanego przez tzw. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), dawny majątek szlachecki został po wojnie znacjonalizowany i przekazany do użytkowania przez Państwowe Gospodarstwo Rolne. W l. 1960-64 miał miejsce remont dworu, pod koniec lat 70. XX w. założono instalacje wodne i sanitarne. Budynek dworski przeznaczono na biura i mieszkania pracownicze. PGR w Łazanach zlikwidowano po 1990 r. w następstwie wprowadzenia tzw. „Planu Balcerowicza”. Jego majątek przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Do końca lat 90. XX w. dworem łazańskim opiekowali się dawni pracownicy PGR-u i ich rodziny, a obecnie jest własnością prywatną. Współczesny stan zachowania dworu wraz z otoczeniem, w tym dawnym założeniem parkowym, można obejrzeć na poniższej galerii zdjęć.
Korzystałem z publikacji Michała Kowalika i Justyny Kuskówny; uzupełnione nieco archiwalnymi materiałami ze zbiorów Jana Brzezińskiego jr., którego proszę niniejszym o przyjęcie głębokich wyrazów wdzięczności za możliwość przeprowadzenia szczegółowych studiów i badań owych bezcennych pamiątek rodzinnych – DD.
